شناسایی و مقایسه‌ی بیابان‌های ایران از جنبه ژئومورفولوژی و اقلیم‌شناسی (مطالعه موردی: بیابان‌های نواحی مرکزی و شرق ایران)

تعیین قلمرو بیابان‌ها نیازمند دستیابی به اطلاعاتی از پارامترهای محیط طبیعی است که اثر متقابل آن‌ها به‌صورت مشترک در پیدایش ویژگی‌های بیابان دخالت دارند. هدف از انجام این پژوهش شناسایی و جداسازی مناطق بیابانی مرکز و شرق ایران از دیدگاه ژئومورفولوژی و اقلیمی است. بدین منظور پس از تهیه لایه‌های اطلاعاتی، شاخص‌های معرف بیابان از نوع ژئومورفولوژی و اقلیم­شناسی در سرزمین مورد پژوهش مشخص گردید. به‌نحوی‌که در عامل ژئومورفولوژی رخساره‌های معرف بیابان شامل تپه‌های ماسه‌ای و دشت ریگی، گنبدهای نمکی، کفه‌های نمکی، کویرها و امثال آن و در عامل اقلیم، میزان بارندگی، دما و تبخیر سالانه، ضریب بی‌نظمی بارش و تغییرات و شدت میانگین بارش روزانه شناسایی و تفکیک شد. سپس با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی (GIS) هر یک از عوامل ذکرشده ترسیم گردید و در مرحله بعد متغیرها به‌وسیله‌ی مدل AHP ارزش­گذاری گردیدند و سپس در محیط GIS تلفیق شدند و در نهایت نقشه سراسر بیابان‌های اقلیمی و ژئومورفولوژی مرکز و شرق ایران تهیه شد. نتایج نشان داد از لحاظ اقلیمی منطقه مورد مطالعه به چهار ناحیه آب و هوایی تقسیم می‌گردد که مساحت مناطق بیابانی سرزمین مورد پژوهش از جنبه اقلیمی سطحی معادل 74925.04 کیلومترمربع معادل 20 درصد و ازلحاظ ژئومورفولوژی 203773 کیلومترمربع معادل 54.4درصد می‌باشد. انطباق نقشه‌های ارتفاع، شیب و جهت شیب با نقشه‌های بیابان‌های اقلیمی و ژئومورفولوژی حاکی از تأثیر شدید عامل ارتفاع نسبت به عرض جغرافیایی در تغییرپذیری زیاد مکانی عناصر اقلیمی و تأثیر این عناصر بر مشخصات و فرم‌های مناطق خشک و نیمه‌خشک و توسعه نواحی بیابانی منطقه شده است. بر اساس نقشه بیابان‌های اقلیمی، لانه گزینی نواحی نیمه‌خشک و خشک در نقاطی که با شرایط بیابانی و نیمه بیابانی مواجه است، گواه بر تأثیرپذیری اقلیم منطقه از وضعیت توپوگرافی نیمه مرکزی و شرقی ایران دارد.